Izenburua:
Hire magalean (103. gelako gutunak)
Idazlea:
Rufino Iraola
Ilustratzailea:
Antton Olariaga Aranburu
Argitaletxea:
Alberdania
Urtea:
2001
Bilduma:
Ostiral 16
Orri kopurua:
80
Laburpena:
Fisikoki urrun, baina sentimendu aldetik hurbil daude liburu honetako
pertsonaiak. Zalantzaren arragotik igaroaraziak dirudite, kezkaren labean
egosiak. Gorpuztera heldu ez zen maitasun istorio bat du oinarrian, baina
gutun bidezko narrazio honetan bizitzari eta heriotzari buruzko gogoeta
ageri da nagusi. Filosofia edo erlijioa, gizakiaren amaiera eta amaiera
arteko bizimodua. Kutsu moralistarik gabe, ordea, amaiera itxirik gabe,
irakurle bakoitzak ondorioak ateratzeko moduan, baina ikuspegi humanista
batetik beti ere.
Narrazio labur honek 2000ko Antonio Maria Labaien Saria irabazi zuen.
Prentsako aipamenak:
- Estibalitz Ezkerra, Egunkaria 2001ko apirilaren 21a, Begia gehigarrian. Gorpuztera heldu ez zen maitasun istorio bat du oinarrian "Hire magalean 103. gelako gutunak" liburuak. Dena den, bertan jasotzen dituen testigantzak ez dagozkio ohiko amodio harreman bati. Izan ere, patuak hala erabakita, fisikoki urrun baina sentimendu aldetik gertu dauden moja eta fraide baten arteko isileko konfesioak biltzen ditu Rufino Iraolaren nobelak. Ezustean, Simona izeba mojaren eta Kandido Larburu izeneko fraide baten arteko harremanaren lekuko isil bihurtzen da Sheila Berezibar. Izebaren hiletak Valladolideraino eramango du Sheila, eta Simonak hainbat urtez igorri eta jasotako gutun paketetxo bat ematen dio hango Ama Nagusiak. Gutun horiek, baina, badute zerbait berezia: euskeraz idatzita egoteaz gain, izebak konfidantza osoa agertzen dion lagun bati zuzendurik daude, Kondidori. Era berean, paketetxoaren azalean maitasun poema bat dago. Gutun horietatik abiaturik, 1970eko urritik abendua bitartean mojak eta fraideak elkarri azalduriko aitorpenak eta kezka biltzen ditu nobelak.
Bi aldetatik da interesgarria "Hire magalean. 103. gelako gutunak" nobela. Batetik, erlijioaren sotanen azpian sentimenduak dituzten pertsonak aurkitzen direla erakusten du. Alegia, traje estu eta ilun horiek ez dira nahiko gizakien grina oinarrizkoak estutu eta hertsatzeko. Modu horretan, Medina del Riosecoko komentuan aurkitzen den Simona ez da damutzen moja sartu baino lehenago bere gorputza eta arima Kandidori eskaini izanaz. Onartzen du ez dela bokazioz moja egin; familiak iragartzen zion etorkizunari uko egiteko aukeratu zuen Jesusen bideari jarraitzea. Antzeko zerbait gertatu zitzaion Kandidori. Simonaren amama maitale biak banatzen saiatu zenean, Kandido Leirera abiatu zen. Bestetik, garaiko gizarte zein politika arazoen inguruan iruzkintxo batzuk gaineratzen ditu nobelak. Zeren komentuko hormak muga fisiko diren arren, Simona zein Kandido mundu gosez daude, eta, hainbat gairen aurrean (Burgosko epaiketa, Franco, abortua, behin betiko salbazioa...), ez dira sorgor geratzen.
Haurdun dagoen neska gazte baten inguruan, adibidez, abortatzeko eskubidea aipatzen du Simonak. Erlijioaren aldetik haurra jaio behar dela dio, baina horren aurrean non geratzen dira haurraren eskubideak?, galdetzen dio bere buruari. Zilegi al da errugabea den ume bati nortasuna ukatzea, mojen artean haztera derrigortzera, bere etorkizuna modu horretan baldintzatzea? Behin betiko salbazioari buruz ere mintzo dira pertsonaiak. Azken epaiketan benetan justizia egingo ote den zalantza daukate. Zeren gaizto zein on, denak zerura badoz, zuzena dela esan daiteke? Horren ildotik, Francok zer nolako amaiera mereziko lukeen eztabaidatzen dute. Ohean hil beharko luke (eta, modu horretan, historiak epai dezan utzi), ala atentatu batean akabatu eta martiri bihurtu?
Laburra da Rufino Iraolaren nobela, berehala irakurtzen den horietakoa. Hala ere, istorioa harilkatzeko orduan "Hire magalean. 103. gelako gutunak" lanak baditu hutsune batzuk. Adibidez, Sheila Berezibar beharrezko elementua al da (hasieran soilik agertzen da)? Gutunekin bakarrik irakurleak aise ondoriozta dezake nortzuk diren Simona eta Kandido, baita beren arteko lotura zein den ere. Gainera, zerbait falta zaie pertsonaiei. Simonak eta Kandidok elkarri egiten dizkioten galderak nobelaren ardatz bihurtzen dira, eta hortik kanpoko guztia desagertu egiten da. Egilearen gogoeta filosofikoek hainbesteko pisua hartzen dute, ezen istorioa bera kalteturik gertatzen baita. Galderak erantzunik gabe geratzen dira, eta nobelaren amaiera ere airean uzten du egileak. Horretarako, Kandido Larbururen hitzak aukeratzen ditu : "Bizitzak posibilitate asko eskaintzen ditin, baina momentu egokian isiltzen denak irabazten din beti".
- Ritxi Lizartza, Idatz & Mintz, 2001-11 Ideia ederra Rufinok liburu hau egiteko aukeratutakoa. Zaldiaran izeneko herri batekoak diren gizon eta emakume baten arteko gutunak. Berezitasuna, ordea, bata bestearekin maiteminduta egon ziren arren (eta gutunak idazterakoan ere hala daudela ematen du), Simona moja joan zela Medina de Riosecora, eta, gizona, Kandido izenekoa, fraide joan zela Leirera, familiak debekatutako maitasun galduaren ondorioz edo. Gutunak 1970. urtean zehar idatziak, Simonaren iloba Sheilak aurkitu zituen komentuan, haren heriotza zela eta, izebaren gauzen bila joateko deitu ziotenean. Beraz, Sheilaren sarreraren ostean, gutunak dira liburuaren mamia.
Maitasunaren ilintia sumatzen da hasieratik gutun haietan, elkar maitatze hori baita bakoitza bere itxituratik harremanetan jarraitzeko arrazoia. Maitasun hori (agian ez da sinesgarriegia halako sexu aipamenak idatziz jartzea erlijio bizitza aukeratu duten bi pertsonak), Zaldiarango bizitza, erlijio alorreko kezkak eta gertaera sozio-politikoak dira gutunen hari nagusiak. Irakurleak bi protagonisten ahotsetan ezagutuko ditu harreman debekatu horren gorabeherak.
Hainbat plano nahasten dira narrazioan, protagonistek jorratzen dituzten gaien arabera, eta oso egoki daude txertatuta barne bakarrizketa mamitsu horietan: bakoitzak bere bizilekuan ikusten duena (gaixoak zaintzerakoan sentitzen dena, gaixoen beren bizitza mingotsak, beste fraide eta mojak...), Zaldiarango oroitzapenak (maitasun tragikoaren nostalgia, zakurren sinbologia), eta abar. Azken batean, bi protagonistek bizi duten egoeraren sinbolo edo metafora dira kasu askotan.
Baina narrazio labur honek muga batzuk ditu. Hasteko, labur izateak dakarren muga: badirudi askoz ere etekin handiagoa atera dakiokeela halako istorio bati, idazle handi askoren epistola-liburuen haritik edo, formatu handirakoa aukera ematen duela alegia. Gainera, erritmo aldetik ez dago ez jarraitasunik eta ez progresiorik. Eta lauegia, indargea da bakarrizketak txertatuta osatzen den elkarrizketa diferitua. Lehendabiziko gutunak idatzitako aurrenekoaren trazak ditu, baina ezertan ez da argitzen zer dela eta hasi diren elkarri gutunak idazten. Gutunen azkena ere halakoa da, ustekabean datorkiguna, batere errematerik gabea, kontatu ez zaigun eten batek edo eraginda (kontuan hartu behar da gutun horiek guztiak 1970eko hiru hilabete eskasetan idatzi zirela eta 2000. urtean hil zela Simona). Eta batek baino gehiagok espero izango du ilobaren ahotsa berriz ere agertzea, istorioa osatzea, hogeita hamar urteko isilaldi horren berri ematea... are gehiago Sheilak sarreran agintzen digunean Kandido Larbururi buruz ikertzen jarraitzeko asmoa duela...
Horrek garbi erakusten du Rufinok baduela kontaerarako erraztasunik, abila dela irakurlea bere istorioaren hariari lotzen.
Hizkerari dagokionean, ahalegin polita egin du Rufinok euskara txukun eta ederrean idazteko, esamolde txukun eta ez oso arruntak eskuarki erabiliz (horretan sumatzen da, baina, gainbehera narrazioan zehar), hizkuntza mailan hainbat proposamen eginez... Gainera hika egiten diote elkarri protagonistek, eta horrek halako hurbiltasun bat erakusten digu elkar maite duten bi gazteen artean. Horren ondoan ageri dira, ordea, hainbat gramatika eta ortografia-akats, gaur egun onartzerik ez daudenak, azken orraztuan txukundu behar zirenak.
Amaitzeko, beraz, ideia ona, baina errematea merezi zuena, irakurlea gogoz uzten duena.
