Izenburua: Animalien Inauteria
Idazlea: Felipe Juaristi Galdos
Ilustratzailea: Antton Olariaga Aranburu
Argitaletxea: Erein
Urtea: 1999
Bilduma: Auskalo Bumeran
Orri kopurua: 176
Adina: 12tik gora
Laburpena:
Hartz jauna iratzarri da, jaiki, nagiak atera eta jantzi: praka beltz lisoak, alkandora lodi koadroduna; gainean, jertsea. Mendiko botak ere bai. Sua egin, ura berotu eta kafea prestatu. Leihotik begiratu eta ihintza egin zuela konturatu zen. Zamarra hartu zuen badaezpada, betaurreko kutxa gorde eta irten zen. Gandu artean, azeri jaunaren etxea ageri zen. Bost urte ziren hartz jaunaren laguna joan zela. Desagertu egin zen. Hilda zegoela esaten zutenak ere baziren. Goiz hartan, berriz, bere lagunaren etxetik kea zeriola iruditu zitzaion hartz jaunari. Azeriaren itzulera zen!
- Laura Sagastume, Behinola 2. zenbakia, 2000ko apirila Bi azukre koxkor
1. Galderak eta ipuinak
Carmen Martín Gaiteren Caperucita en Manhattan liburu ederrean, protagonistari buruzko pasadizo argigarri hau irakur daiteke: hiru urte besterik ez zituela, Sarak etengabe galdetzen zien ingurukoei heriotza, askatasuna edo ezkontzari buruz. Horrekin harritua, bizilagun batek haurra psikiatrarenera eramatea gomendatu zien gurasoei; amonak, berriz, barre egin zuen:
—Zer psikiatra eta zer psikiatraondo! Haurrei egin behar zaiena zera da: galdetzen dutenari erantzun, eta egia azaldu nahi ez baldin badiezu, beharbada zuk zeuk ez dakizulako, bada egia dirudien ipuin bat kontatu.
Joan den urtearen hondarrean ere, Felipe Juaristi antzera mintzatu zen Animalien inauteria liburua aurkeztean. Bere esanetan, ipuinez baliatu behar izan zuen bere alabari arrazakeria bezalako kontzeptuak argitzeko, eta asmo horren emaitza dugu «funtsean, bazterkeria eta arrazakeria arbuiatzen dituen fabula hau.»
Alabaina, beste idazle batzuk ez dira iritzi berekoak izan… Esate baterako, Frantzian, eta urtebetetsu lehenago, Tahar Ben Jelloun idazleak ere xede berarekin idatzi zuen Papá, ¿qué es el racismo?, baina harenean ipuina alboratu eta elkarrizketaren bidea nagusitu zen, iradokizuna ez eta esplizitazioa, eta horren emaitza gisa hau bezalako testu nabarmenegi eta desegokiak sortu zitzaizkion:
—Aita, barkatuko didazu, baina birao bat esan behar dut: arrazista lotsagabe galanta da!
—Kalifikatzaile hori aukeratzean motz samar geratu zara, baina ez datorkio gaizki!
Galdera bat edo batzuei erantzutea entseguaren bidea hartuz gero, egileak kontuz ibili beharra dauka, artez eta arretaz. Eta irakurleak Tahar Ben Jelloun-en liburua irakurri baino hobe du, zalantza izpirik gabe, Felipe Juaristiren Animalien inauteriarekin gozatu eta bere ondorioak atera. Zergatik? Galdera bat edo batzuei erantzuteko ipuinaren bidea oso egokia izan daitekeelako baldin eta, kasu honetan bezala, egilea artez eta arretaz, kontuz ibili bada.
2. Ilargi lapurra eta Animalien inauteria
Orain dela sei bat urte, Felipe Juaristik Ilargi lapurra izeneko ipuin liburua argitaratu zuen. Hartan, gero Sagitario edo Eguzkiren etxea liburuetan errepikatuko ziren naturaren elementuak agertu ziren, eta batez ere basoa eta animaliak (rusticitas) batetik, eta herri-hiriak eta gizakiak (civilitas) bestetik. Baina hemen komentatu nahi ditugun liburuen ardatza, eta protagonista, azeria da, eta gainbehera doan basoa honela agertzen zaigu haren gogoan:
Basoa bestelakoturik aurkitu nuen: garai bateko pago, haritz eta gaztain sailak murriztuak, pinua sartuta zuten toki askotan eta beste asko soil-soil ageri ziren. Burura etorri zitzaion ez zuela basoak martxa hartan iraungo, baina gogoratu zen azkeneko aldian ere antzeko pentsamenduak eta burubideak erabili zituela jira-bueltaka. Oraingoan, ordea, basoaren desegitea azkar-azkar zihoan. Laster ez zen arrastorik ere geratuko nork edo nork erremediorik jarri ezean. Egoera larria zela egiaztatu zuen, baina ez berak ez hartzak ez basoko izakiek ezin egin zezaketela ezer. Desagertu zorian zegoen pertsonaiatzat zuen bere burua, eta orainari aurre egiteko ezintasun horrek malenkoniatsu jarri zuen.
Liburu hauetako azeria oso pertsonaia bitxia da, bitxia denez: barazkizalea dugu, dotore jaztea atsegin du eta munduan zehar ibilia da (besteak beste, gizakienean behin egindako sartu-irten batean galdu egin zuelako bere azeritxo eme maitea). Baina animalia honen zuhurtziari dagokion bezala, azeria basoko detektibea da, eta harengana joko du hartzak arazo larriren bat sortzen den bakoitzean.
Animaliak bilera bat egin zuten beti-betiko soilgunean. Hartza zuten buruzagi, lehendakari eta presidente, urteetan eta urteetan izan zuten bezala. Hura zen-eta, gero eta areago, iraganaren erreferentzia ia bakarra. Berak gordetzen baitzuen, beste inork baino hobeto, baso haren memoria bere buruan itxita. Horregatik, den-denak, animalia handi zein txiki, zela orein mesfidati eta izubera, zela txantxangorri kantaria, hartzaz fidatzen ziren. Ez baitzien inoiz hutsik egin. Ezta egingo ere, noski.
Ilargi lapurra liburuan, hiru izan ziren azeriak argitu beharreko misterioak —eta ipuinak—: ilargia nora lapurtu zuten, zer zela-eta agertu zen itsasoko kaioa basoan, eta non zegoen neskatxa desagertua. Animalien inauteria liburua, berriz, desberdina da: ipuina bakarra da eta, misterio bat argitu beharrean, animalien eta gizakien arteko harremanak ditu ardatz, eta baita, zeharka bada ere, animalien artekoak ere. Basoa eta hiriaren artean, muga izpiritualaz gain, harresi bat dago eta froga batek erabakiko du harreman horien eta harresiaren geroa: bi aldeak musikan gehiago nor den erakutsi beharko dute, hau da, nork sortzen duen musikarik ederrena, eta horrek gero eta katramilatsuago den istorioa piztuko du —eta horrekin batera irakurlearen arreta. Berriro ere rusticitas eta civilitas-en arteko auzi horretaz, egilea honela mintzo zaigu:
Azeria ere urduri zegoen. Ez zen ohitzen gizon-emakumeekin hitz egitera. Haizearen modukoak zitzaizkion haien hitzak oro, arinak, funtsik gabeak, putz egin eta galdu egiten zirenak.
Eta, hitz batez esatearren, Felipe Juaristik alegia itxura duen ipuin eder baten bidez erantzuten dio gizakiekiko harremanen galdera sakonari, baina erantzun argi eta sinplistak eskaini baino gehiago, zer pentsa ematen dio irakurleari.
3. Balorazio xume bat
Bai Ilargi lapurra bai Animalien inauteria, azken urteotan euskal haur eta gazte literaturak eskaini dituen emaitzarik biribilenetakoak dira. Kontatzen zaizkigun ipuinak erakargarriak dira, hizkera zaindu eta egokiz emanak datozkigu, barne musika edo tonua oso ongi lortua dute eta, amaitutakoan, halako malenkonia gozoa uzten digute.
Hala eta guztiz ere, zalantza bat baino gehiago eragin dezakete:
a) Animalien inauteria liburuaren kontrazalean «12 urtetik aurrera» oharra irakur daiteke, eta liburuko idazkera poetikoari (batzuetan demasari) erreparaturik, hala eman dezake. Baina kontatzen den istorioa, zer edo zer esateagatik, 8 urtetik aurrerakoentzat egokiagoa da, haur txikiagoentzat alegia. Beraz, gaia eta estiloaren arteko desegokitasun moduko bat antzeman daiteke.
b) Animalien inauteria, esan bezala, lehia batera laburbiltzen da: nork sortuko ote du musikarik ederrena? Norgehiagoka horren bilakaera interesgarria da, baina batzuetan egilea gehiegi luzatzen da deskribapenetan, eta luzapen hori nabarmenago geratzen da hain orrialde gutxitan gauzatzen den ustekabeko amaierarekin.
Esanak esan, bi liburu hauek oso gomendagarriak dira: helduek eta gazteek irakurketaren bidez dasta ditzakete eta haurrei kontatzeko aproposak dira.